1873-1898
Welkom, tram!
Op 25 mei 1873 reed in Antwerpen de eerste paardentram uit, tussen de Meirbrug en Berchem-Kerk. De stad was op dat moment in volle expansie en had grote nood aan ‘stadsvervoer’. De paardentram, in de volksmond ook wel ‘den Americaine’ genoemd, bood hierop het beste antwoord.
De paardentrams brachten een ware revolutie teweeg: reizigers raakten voortaan veilig, comfortabel én snel op hun bestemming. Meerdere trammaatschappijen zagen het levenslicht en de tram was algauw niet meer weg te denken uit het Antwerpse straatbeeld.
1899-1918
De geboorte van de wattman
Bij het begin van de 20ste eeuw was de rol van het paard uitgespeeld. Om de trams sneller, goedkoper en betrouwbaarder te doen rijden, werd er resoluut gekozen voor elektrisch aangedreven tram. Trambestuurders moesten voortaan de elektriciteitstoevoer regelen: de wattman was geboren.
De verschillende kleine trammaatschappijen werden overgenomen door een eengemaakte maatschappij: de Compagnie Général des Tramways d’Anvers (CGTA). Onder de CGTA zette de Antwerpse tram zijn opmars verder... tot de Eerste Wereldoorlog uitbrak.
1919-1939
Hoogtij ondanks concurrentie
De harde economische realiteit van het interbellum maakte investeringen in het tramnet moeilijk. Voor het eerst brak er sociale onrust uit onder het trampersoneel. Er verschenen ook te duchten concurrenten in het straatbeeld: de auto en de bus. De tram kwam danig onder druk te staan.
Toch was niet alles kommer en kwel. Onder impuls van de Olympische Spelen in 1920 en de Wereldtentoonstelling in 1930 vierden de reizigersaantallen hoogtij. Om die in goede banen te leiden, breidde de Tramways d’Anvers, de opvolger van de CGTA, haar aanbod gevoelig uit.
1940-1945
Bibbergeld in oorlogstijd
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Antwerpen opnieuw een bezette stad. Om geen doelwit te worden van nachtelijke bombardementen moesten alle tramrijtuigen verduisterd rondrijden. Dit weinig gerieflijk huwelijk tussen tram en duisternis zou tot het einde van de oorlog standhouden.
Alle voorzorgsmaatregelen ten spijt, kregen ook de tram en het trampersoneel het zwaar te verduren – ook na de bevrijding, in augustus 1944. Duitse V-bommen teisterden de stad en zorgden voor helse leef- en werkomstandigheden. De wattmannen die hierin moesten werken, kregen een speciale bijslag: bibbergeld.
1946-1962
De PCC brengt redding
De naoorlogse periode betekende de definitieve doorbraak van de auto en de bus. Tramlijnen werden in sneltempo ‘verbust’, reizigersaantallen daalden jaar na jaar. De tram verdween steeds meer uit het straatbeeld; wat overbleef, droeg een sterk verouderd imago met zich mee.
De redding kwam uit de Verenigde Staten. Op 18 oktober 1960 reed er voor het eerst een PCC door Antwerpen – een revolutionair tramstel dat volledig bij de toenmalige tijdsgeest paste: snel, stijlvol en comfortabel. Een nieuw tijdperk brak aan, waarin de PCC uitgroeide tot dé referentietram.
1963-1990
Met de MIVA de premetro in
In 1963 deed de MIVA haar intrede, de Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Antwerpen. Van bij het begin leverde de MIVA grote inspanningen om het overgebleven tramnet verder te moderniseren. De belangrijkste vernieuwing gebeurde ondergronds: op 25 maart 1975 opende de eerste premetrotunnel.
Voor de trams van de Buurtspoorwegen, die de verbinding maakten tussen de stad en het omliggende platteland, kwamen deze vernieuwingen te laat. Zij hadden tegen het einde van de jaren ’60 hun laatste rit gereden en werden volledig vervangen door busdiensten.
1991-...
Op weg naar morgen met De Lijn
Vanaf 1991 brak er een nieuwe tijd aan. Samen met haar Gentse tegenhanger en het Vlaamse gedeelte van de NMVB ging de MIVA op in de Vlaamse Vervoersmaatschappij, beter bekend als De Lijn. Na jaren van inkrimping breidde het Antwerpse tramnet voor het eerst weer uit.
Met de introductie van verschillende generaties lagevloertrams – Hermelijn, Albatros en Stadslijner – werden de trams steeds toegankelijker. De tram, onmisbaar geworden in het Antwerpse straatbeeld, heeft z’n plekje veiliggesteld in de mobiliteit van vandaag … en van morgen.